میرزا محمد فرخی یزدی
زمینهٔ کاری	شاعر ، روزنامه‌نگار ، نماینده مجلس
زادروز	۱۲۶۸ ایران ، یزد
پدر و مادر	محمدابراهیم سمسار یزدی
مرگ	۲۵ مهر ۱۳۱۸ ایران، تهران، زندان قصر
ملیت	ایرانی
محل زندگی	یزد، تهران
علت مرگ	از طریق تزریق آمپول هوا به وسیله پزشک احمدی
جایگاه خاکسپاری	نامعلوم
در زمان حکومت	احمدشاه قاجار رضاشاه پهلوی
بنیانگذار	روزنامه طوفان
سبک نوشتاری	مقاله‌ها و اشعار تند سیاسی
تخلص	فرخی
دلیل سرشناسی	عضو حزب کمونیست ایران
اثرپذیرفته از	سعدی ، مسعود سعد سلمان

میرزا محمد فرخی یزدی (تاج الشعرا) (۱۲۶۸ یزد – ۲۵ مهر ۱۳۱۸) شاعر و روزنامه‌نگار آزادی‌خواه و دموکرات صدر مشروطیت است. وی سردبیر نشریات حزب کمونیست ایران از جمله روزنامه طوفان بود. او همچنین نماینده مردم یزد در دوره هفتم مجلس شورای ملی بود و در زندان قصر کشته شد. مدفن او نامعلوم است.

خانواده و تحصیلات[ویرایش]

پدرش محمدابراهیم سمسار یزدی بود. برادری داشت عبدالغفور نام که یازده سال از وی بزرگ تر بود. فرخی علوم مقدماتی را در یزد فرا گرفت. قدری در مکتبخانه و مدتی در مدرسه مرسلین انگلیسی یزد تحصیل نمود. فرخی تا حدود سن ۱۶ سالگی تحصیل کرد و فارسی و مقدمات عربی را آموخت. وی در حدود سن ۱۵ سالگی به دلیل اشعاری که علیه مدرسان و مدیران مدرسه یزد می‌سرود، از مدرسه اخراج شد.^[۱]

هرگز دلـم برای کـم و بیش غـم نداشـت

آری نداشت غم که غم بیش و کم نداشت

در دفـتر زمـانه فـتـد نامـش از قـلـم

هر ملتی که مردم صاحب قلم نداشت

شعر[ویرایش]

فرخی شاعری را از کودکی آغاز کرد و فرخی خود معتقد بود که طبع شعرش برخاسته از مطالعه اشعار سعدی به خصوص رباعی زیر است:

شعر فرخی از میان شعرای متقدم، بیش از همه از مسعود سعد سلمان متأثر است.^[۲] او علاوه بر اشعار سیاسی، در سرودن غزلیات عاشقانه نیز تبحر داشته‌است:

سروده فوق مورد استقبال تمام شعرای پارسی زبان واقع گردید؛ مخصوصا شعرای بزرگ افغانستان مانند قاری عبدالله خان و امیر عمرخان. حسین مکی در مقدمه دیوان فرخی در ادامه اضافه می‌کند:

«مقام فرخی در غزل‌سرایی [را باید] دریابند. نه تنها مرگ وی را یکی از ضربات سهمگین بر پیکر دلفریب ادب و درشت سیلی بر چهره زیبای سخن دانند بلکه فقدان المناک ادبی جبران‌ناپذیر به شمار آرند، زیرا این قبیل اشخاص در هر عصری خود به خود پیدا نمی‌شوند و قرن‌ها می‌گذرد تا چنین افرادی پا به عرصه ظهور گذارند».

آغاز مبارزه در یزد[ویرایش]

فرخی از هواداران جدی و حقیقی حزب دموکرات در شهر یزد بود. وی در غزلی آزادی را چنین می‌ستاید:

در نوروز سال ۱۳۲۷ ق، فرخی برخلاف سایر شعرای شهر که معمولاً قصیده‌ای در مدح حاکم و حکومت وقت می‌ساختند شعری در قالب مسمط ساخت و در مجمع آزادیخواهان یزد خواند.^[۳] در پایان این مسمط ضمن بازخوانی تاریخ ایران، خطاب به ضیغم‌الدوله قشقایی حاکم یزد چنین گفت:

به همین مناسبت حاکم یزد دستور داد دهانش را با نخ و سوزن دوختند و به زندانش افکندند. تحصن مردم یزد در تلگرافخانه شهر و اعتراض به این امر موجب استیضاح وزیر کشور وقت از طرف مجلس شد. ولی وزیر کشور به‌کلی منکر وقوع چنین واقعه‌ای شد. دو ماه بعد فرخی از زندان یزد فرار کرد و شعر زیر را با زغال بر دیوار زندان نگاشت:^[۴]

فرخی درباره دوخته شدن لبانش سروده‌است:

مبارزه در تهران[ویرایش]

در اواخر سال ۱۳۲۸ ق فرخی به تهران کوچید و در آنجا مقالات و اشعار مهیجی را درباره آزادی در روزنامه‌ها به نشر سپرد. وی در جریان جنگ جهانی اول، رهسپار بغداد و کربلا شد، در آنجا تحت پیگرد انگلیسی‌ها قرار گرفت. وی هنگامی که به طور ناشناس عزم ورود به ایران از طریق موصل را داشت به دست سربازان روسیه مورد سوء قصد قرار گرفت. در دوران نخست‌وزیری وثوق‌الدوله با قرارداد ۱۹۱۹ مخالفت کرد و به همین سبب مدت‌ها در زندان شهربانی محبوس شد. با وقوع کودتای سوم اسفند، همراه با بقیه آزادیخواهان باز هم مدتی را در باغ سردار اعتماد زندانی گردید.^[۵]

روزنامه‌نگاری[ویرایش]

فرخی در سال ۱۳۰۰ ش در تهران روزنامه طوفان را منتشر ساخت.

طوفان در طول مدت انتشار بیش از پانزده مرتبه توقیف و باز منتشر شده‌است. گاه نیز به سبب زندانی شدن فرخی، انتشار روزنامه دچار وقفه گردیده‌است. در مواقعی که روزنامه طوفان توقیف می‌شد، فرخی با در دست داشتن مجوز و امتیاز سایر روزنامه‌ها همچون پیکار، قیام، طلیعه، آیینه افکار و ستاره شرق مقالات و اشعار خود را منتشر می‌نمود.^[۶] فرخی درباره توقیف‌های مکرر روزنامه‌هایش سروده:

نمایندگی مجلس[ویرایش]

در سال ۱۳۰۷ ش فرخی یزدی به عنوان نماینده مجلس شورای ملی در دوره هفتم قانون‌گذاری، از طرف مردم یزد انتخاب گردید و به همراه محمدرضا طلوع، تنها نمایندگان بازمانده در جناح اقلیت را تشکیل دادند. با توجه به اینکه تمامی بقیه وکلا حامی دولت رضاشاه بودند، فرخی مرتباً از سایر وکلا ناسزا می‌شنید و حتی یک بار در مجلس توسط حیدری، نماینده مهاباد مورد ضرب و شتم نیز قرار گرفت. از آن پس با اظهار اینکه حتی در کانون عدل و داد نیز امنیت جانی ندارد، ساکن مجلس شد و پس از چند شب، مخفیانه از تهران فرار کرد.^[۷]

زندان و مرگ[ویرایش]

وی از طریق شوروی به آلمان رفت و مدتی در نشریه‌ای به نام «پیکار» که صاحب‌امتیاز آن غیرایرانی بود، افکار انقلابی خود را منتشر ساخت. در ملاقاتی با عبدالحسین تیمورتاش فریب وعده او را خورد و از طریق ترکیه و بغداد به تهران بازگشت و بلافاصله تحت نظر قرار گرفت. اندکی بعد به بهانه بدهی به یک کاغذفروش ابتدا به زندان ثبت و سپس به زندان شهربانی افتاد. همزمان پرونده‌ای با اتهام «اسائه ادب به مقام سلطنت» برای وی تشکیل گردید. ابتدا به ۲۷ ماه و پس از تجدید نظر به سی ماه زندان محکوم شد و به زندان قصر منتقل گردید.^[۸]

فرخی در زندان قصر و ظاهراً در شهریور ۱۳۱۸ به طور عمدی مسموم شد. بنا به اظهار دادستان محاکمه عمال شهربانی، فرخی در بیمارستان زندان، به وسیله تزریق آمپول هوا توسط پزشک احمدی کشته شد، اگرچه گواهی رئیس زندان حاکی از فوت فرخی بر اثر ابتلا به مالاریا و نفریت است. مدفن فرخی نامعلوم بوده، ولی احتمالاً در گورستان مسگرآباد به طور ناشناس دفن شده‌است.^[۹]

سلول فرخی یزدی[ویرایش]

سلول فرخی زندان قصر بعد از مرمت

بنابر اظهارات علی اصغر مونسان مدیر عامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهر تهران در زمان مرمت زندان قصر به سلولی برخوردند که بر دیوارهایش اشعار فرخی یزدی نقش بسته بوده و با توجه به این موضوع اتاق مذکور را به عنوان سلول فرخی یزدی شناسایی کرده و تنها آن را مرمت و بازسازی کرده در معرض بازدید عموم قرار داده اند. البته جای آن دارد که متخصصان فن صحت این مطلب را به شکل دقیق تری مورد بررسی قرار دهند.

زندان قصر ۱۳۱۸

منابع[ویرایش]

1. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۱۳.
2. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۱۳.
3. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۱۴.
4. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۱۴.
5. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۱۴ و ۱۵.
6. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۲۱.
7. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۵۷ تا ۵۸.
8. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۵۷ تا ۷۰.
9. پرش به بالا↑ حسین مکی. «مقدمه». در دیوان فرخی یزدی. امیرکبیر، ۱۳۵۷. ۷۱ و ۷۲.